De Wereldhandelsorganisatie bevordert en beheert de vrijhandel alleen voor haar leden. Door haar concurrerende handelsvoordelen is het WTO-lidmaatschap voor alle landen van cruciaal belang. Maar het is vooral van cruciaal belang voor een ontwikkelingsland dat alle hulp op handelsgebied kan gebruiken.
Kan elk land lid worden? Ja, zolang het zijn eigen handelsbeleid maar in handen heeft. Het land dat het lidmaatschap aanvraagt, wordt een waarnemer genoemd. Het kan vijf jaar lang waarnemer blijven. Dat geeft het de tijd om meer over de WTO te leren. Een waarnemend land kan deelnemen aan vergaderingen van de WTO en technische bijstand krijgen. In ruil daarvoor moet het een bijdrage leveren aan de WTO.
Het zes-stappen-proces
Een land moet een zes-stappen-proces doorlopen voordat het lid kan worden van de WTO.
Eerst dient het land een aanvraag in. Deze aanvraag wordt beoordeeld door een Werkgroep Toetredingsformulieren. Elk huidig WTO-lid kan lid worden van de werkgroep. Ook vertegenwoordigers van de Verenigde Naties, de Conferentie van de Verenigde Naties voor Handel en Ontwikkeling, het Internationaal Monetair Fonds, de Wereldbank, de Wereldorganisatie voor de Intellectuele Eigendom, de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling en de Europese Vrijhandelsassociatie kunnen deel uitmaken van de werkgroep. De Werkgroep houdt vervolgens toezicht op de gehele aanvraagprocedure.
Ten tweede dient de waarnemer dan formulieren in waarin zijn huidige handelsbeleid in detail wordt beschreven. Dit wordt Memorandum of the Foreign Trade Regime genoemd. Het bevat statistieken over de economie van dat land. Het bevat ook bestaande vrijhandelsovereenkomsten en alle wetten die van invloed zijn op de internationale handel. Vervolgens onderzoekt de Werkgroep deze formulieren om na te gaan in hoeverre zij van invloed zijn op haar vermogen om aan de WTO-eisen te voldoen. Het Secretariaat verspreidt ze onder alle WTO-leden. Elk WTO-lid kan de waarnemer vragen stellen. Na een reeks discussies en onderhandelingen consolideert het Secretariaat deze in de feitelijke samenvatting van de aan de orde gestelde punten.
Daarna schetst de Werkgroep alle voorwaarden waaraan de waarnemer moet voldoen voordat hij lid kan worden.
Nadat hij lid van de WTO is geworden, moet de waarnemer ermee instemmen alle WTO-regels te volgen. Hij moet ermee instemmen de nodige wettelijke en structurele veranderingen door te voeren om aan deze regels te voldoen.
In de vierde plaats onderhandelt de waarnemer dan over bilaterale handelsovereenkomsten met elk land dat hij wil. In deze overeenkomsten worden tarieven vastgesteld, verlaagd of afgeschaft. De overeenkomsten zullen de toegang tot de markten van de landen openstellen. Ze zullen ook verschillende beleidsmaatregelen aanpassen om goederen en diensten vrijer te verhandelen. Elke overeenkomst moet ook worden toegepast op alle andere WTO-leden. De onderhandelingen over de bilaterale akkoorden kunnen veel tijd in beslag nemen, omdat er zoveel op het spel staat.
Ten vijfde stelt de Werkgroep de voorwaarden voor het lidmaatschap op. Het zogenoemde toetredingspakket bestaat uit drie overeenkomsten. Het bevat de wijzigingen die de waarnemer in zijn handelsbeleid heeft aangebracht. Het bevat ook de voorwaarden van bilaterale handelsovereenkomsten. Er is ook een toetredingsverdrag, het zogeheten toetredingsprotocol. Als laatste, maar daarom niet minder belangrijk, is er de lijst van verplichtingen die de kandidaat is aangegaan. Deze verplichtingen worden de “lijsten van verbintenissen” genoemd.
Ten zesde keurt de Algemene Raad het toetredingsprotocol goed. Hij stelt zijn besluit vast en maakt het goedgekeurde toetredingsprotocol bekend. Het land heeft slechts drie maanden de tijd om de overeenkomst te rectificeren. Na de rectificaties stelt het het WTO-secretariaat daarvan in kennis. Een maand later wordt het lid.
Huidig lidmaatschap
De WTO telt 164 leden. 128 landen waren lid van de Algemene Overeenkomst inzake Tarieven en Handel. Deze landen zijn op 1 januari 1995 symbolisch toegetreden tot de WTO en hebben hun officiële zaken snel naar de nieuwe structuur overgeheveld. De overige landen doorliepen het zes-stappen-proces om lid van de WTO te worden. Hier zijn de vijf nieuwste leden:
- Afghanistan werd geaccepteerd op 29 juli 2016.
- Liberia werd geaccepteerd op 14 juli 2016.
- Seychellen werd geaccepteerd op 26 april 2015.
- Kazachstan, op 30 november 2015.
- Yemen werd lid op 26 juni 2014.
Er zijn momenteel 25 waarnemerslanden in dit aanvraagproces. Zij hebben vijf jaar de tijd om het te voltooien, tenzij zij om een verlenging verzoeken.Het zijn Algerije, Andorra, Azerbeidzjan, Bahama’s, Belarus, Bhutan, Bosnië en Herzegovina, Comoren, Curaçao, Equatoriaal-Guinea, Ethiopië, het Vaticaan, Iran, Irak, Libanon, Libië, Sao Tomé en Principe, Servië, Somalië, Zuid-Soedan, Syrië, Oost-Timor, Turkmenistan en Oezbekistan.
Nog slechts 14 landen zijn geen WTO-lid. Deze landen willen geen lid worden. Het gaat om Aruba, Eritrea, Kiribati, Kosovo, de Marshalleilanden, Micronesia, Monaco, Nauru, Noord-Korea, Palau, de Palestijnse Gebieden, San Marino, Sint Maarten en Tuvalu.
Het oplossen van handelsgeschillen
Omdat landen, terecht of onterecht, hun binnenlandse industrieën kunnen verdedigen door middel van handelsprotectionisme, heeft de WTO handelswetten om de pogingen van landen te reguleren om hun handelsonevenwichtigheden te corrigeren door middel van het verhogen en heffen van tarieven, productdumping en het gebruik van subsidies. De WTO beslecht handelsgeschillen via een proces waarin wordt onderzocht of multilaterale overeenkomsten zijn geschonden. Dit proces duurt idealiter een jaar tot 15 maanden, waarna de schuldige partij de beledigde natie moet compenseren of handelssancties moet ondergaan.
Het is interessant om op te merken dat de Verenigde Staten, onder president Trump, de wetten van de WTO omzeilden toen zij tarieven oplegden aan Chinees staal en aluminium.
De Doha-ronde
De Doha-ronde van handelsbesprekingen, die in november 2001 officieel van start ging in Qatar, was een ambitieuze poging om een universele multilaterale overeenkomst tot stand te brengen tussen alle landen die lid waren van de WTO. Het doel was een beter wereldhandelssysteem tot stand te brengen. Om dit te laten slagen, moeten alle lidstaten, en niet slechts een meerderheid, instemmen met alle besluiten die voor de gehele overeenkomst zijn vastgesteld. Er zouden geen deelovereenkomsten voor bepaalde landen zijn.
Hoewel de Doha Ronde een nieuwe economische wereldorde had kunnen inluiden, mislukten de besprekingen omdat twee grote wereldeconomieën, de Verenigde Staten en de Europese Unie, het niet eens konden worden over het stoppen van de subsidiëring van hun landbouwsectoren.